برخی بندهای و ابیات درس «رنج هایی کشیده ام که مپرس» و معنی آنان:

درس نهم

رنج هایی کشیده ام که مپرس

• نوع نثر: ساده و روان
• نویسنده: محمّدرضا تُرکی

این کار بی هیچ تأخیر و درنگی، بیرون از بیماری چند روزه و دو روز رحلتِ مادرم – رحمةالله علیها – که این شغل تعطیل شد، ادامه یافت.

این کار (نوشتن لغتنامه) بدون هیچ درنگ و مکث کردن، به غیر از چند روز بیماری و دو روزی که مادرم، که رحمت خداوند بر او باد، فوت کردند. ادامه داشت و لحظه ای تعطیل نشد.

مرا هیچ چیز از نام و نان به تحمّل این رنج سنگین جز مظلومیّت مشرق در مقابل ظالمین ستمکار مغربی وا نداشت.

من به خاطر نام و نان (شُهرت و مال و ثروت)، رنج بسیار نوشتن لغتنامه را تحمّل نکردم بلکه تحمّل این رنج به خاطر کم کردن مظلومیّت شرق در برابر ستمگران مغرب زمین بود.

• نوع قالب شعری: غزل
• شاعر: حافظ

درد عشقی کشیده ام که مپرس                        زهر هجری چشیده ام که مپرس

رنج عشقی را تحمّل کرده ام که از آن سؤال نکن؛ زیرا نمیتوانم جواب بدهم و زهر جدایی نوشیده ام که از تلخی نتوان پرسید.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کشیده ام و چشیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد جمله ß   4:

• درد عشقی کشیده ام ß   جمله اول
• که مپرس ß   جمله دوم
• زهر هجری چشیده ام ß   جمله سوم
• که مپرس ß   جمله چهارم

من ß   نهاد محذوف در جمله اول

تو ß   نهاد محذوف درجمله دوم

من ß   نهاد محذوف درجمله سوم

تو ß   نهاد محذوف درجمله چهارم

زهر هجر ß   تشبیه

درد عشقی ß   مفعول

زهر هجری ß   مفعول

درد عشقی ß   ترکیب اضافی

زهر هجری ß   ترکیب اضافی

مپرس ß   فعل نهی

مپرس ß   کنایه از بسیار دشوار و بسیار کُشنده است

گشته ام در جهان و آخرِ کار                               دلبری برگزیده ام که مپرس

زمان زیادی را در دنیا جست و جو کرده ام و عاقبت، دلبری را انتخاب کرده ام که نمی توان وصفش کرد.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

برگزیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد جمله ß   3:

• گشته ام ß   جمله اول
• برگزیده ام ß   جمله دوم
• که مپرس ß   جمله سوم

من ß   نهاد محذوف در جمله اول

من ß   نهاد محذوف در جمله دوم

تو ß   نهاد محذوف در جمله سوم

جهان ß   متمم

آخرِ کار ß   قید زمان

آخرِ کار ß   ترکیب اضافی

دلبری ß   مفعول

«و» و «که» ß   حروف اضافه

مپرس ß   کنایه از شگفت انگیز و بسیار دشوار

بی تو در کلبه ی گدایی خویش                          رنج هایی کشیده ام که مپرس

بدون تو در خانه ی فقیرانه و بی رونق خودم، سختی های زیادی را تحمّل کردم که درباره ی آن، چیزی را ازمن نپرس.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کشیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد  جمله ß   2:

• کشیده ام ß   جمله اول
• که مپرس ß   جمله دوم

من ß   نهاد محذوف درجمله اول

تو ß   نهاد محذوف درجمله دوم

کلبه ی گدایی ß   تشبیه

کلبه ی گدایی ß   ترکیب اضافی

کلبه ی گدایی ß   متمّم

رنج هایی ß   مفعول

مپرس ß   کنایه از رنج های بسیار دشوار را تحمل کردن

همچو حافظ، غریب در رهِ عشق                        به مقامی رسیده ام که مپرس

مانند حافظ، دور از وطن، روندهی راه محبّت شدم و به مقام و درجهای از عرفان رسیدهام که پرسیدنی نیست.

رسیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد  جمله ß   2:

• بی تودرکلبه گدایی خویش رنج هایی کشیده ام ß   جمله ی اول
• که مپرس ß   جمله دوم

من ß   نهاد محذوف درجمله اول

تو ß   نهادمحذوف درجمله.دوم

مپرس ß   کنایه از این است که به مقامی رسیده ام که قابل وصف نیست

ره عشق ß   تشبیه؛ شاعر (حافظ) خود را در غریبانه پیمودن راه عشق به خود مثل و مانند کرده است

ره عشق ß   ترکیب اضافی

مفهوم بیت:

این مقام عرفانی، در وصف درنمی آید و قابل ادراک نیست.

پیام درس:

این درس درباره ی مرد بزرگی چون دهخدا است. علی اکبر دهخدا برای نوشتن لغتنامه ی بزرگی که امروز در دستِ ما وجود دارد، رنج ها و سختی های بسیاری را تحمّل کرد. آخر هم با کوله باری از درد و رنج به جهان باقی شتافت.

علی اکبر دهخدا (1257 – 1334 هـ.ش):

دانشمند لغت شناس و نویسنده ی معروف قرن چهاردهم هجری قمری است. برخی آثار او عبارت است از:

لغت نامه، امثال و حکم، ترجمه ی روح القوانین، تصحیح دیوان منوچهری و تصحیح دیوان حافظ.